Günümüzde yerleşkeler arası düzenli veya düzensiz insan hareketleri, eğitim, ekonomik yoksunluklar, siyasi sorunlar, iç çatışmalar, uluslararası anlaşma ve anlaşmazlıklar ve ekolojik faktörler sebebiyle yaşanmaya devam ediyor. Göç, özellikle 2. Dünya Savaşı’nda işgal edilen ülkelerin vatandaşlarının hayatta kalmak amacıyla görece güvenli bölgelere doğru hareket edip yerleşmeye başlamalarıyla beraber artış göstermiştir. [1]
Yakın zamanda ise Arap Baharı’nın yayılması ile beraber Orta Doğu’daki insanların hayatlarının tehlikeye girmesi, yaşanan uluslararası göç trafiğini arttırmış ve göçle beraber ortaya çıkan problemleri bir kez daha tırmandırmıştır. Bu eylemlerin öznesi rolünde bulunan insanlar, ulusal kimliklerine göre yabancı, mülteci, göçmen (muhacir), sığınmacı veya vatansız olarak sınıflandırılıyor. Bu kavramların her biri farklı bir göçmen kimliğini tanımlıyor olsa da hayatta kalmak için ülkesinden ayrılmak zorunda kalan insanlar özellikle göç ettikleri ülkenin toplumu tarafından mülteci statüsünde değerlendirilmektedir.
Göçmen tanımlamaları, kabul edilen uluslararası antlaşmalarda göç veren ülkelerin siyasi tutumuna ve coğrafi konumuna göre belirlenmekteydi. Bu hususlar 1951 Cenevre Sözleşmesi’nde belirtilmekle birlikte, göçmenin orijinine dayalı kısıtlamalar 1967 protokolü ile kaldırılmıştır. Türkiye’de ise mülteci sınıflandırmasına yönelik coğrafi sınırlama hâlâ yürürlüktedir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun 61’nci maddesine göre mülteci tanımlamasının başında “Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle…” ibaresi bulunmaktadır. Bu kısıtlamadan dolayı Avrupa haricindeki ülkelerden gelen mülteci sıfatında tanımlanabilecek insanlar mülteci sıfatına ve onun getirdiği haklara tabi tutulmamaktadır. [2] Özellikle mülteci kavramlarının uluslararası tanımlarına baktığımızda aradaki farkı görmekteyiz. Mülteci kavramı, “Irkı, dini, tabiiyeti, belirli bir sosyal gruba mensubiyeti ve siyasi görüşleri yüzünden haklı bir zulüm korkusu nedeniyle vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve söz konusu korku yüzünden ilgili ülkenin korumasından yararlanmak istemeyen kişi” olarak tanımlanmaktadır. [3]
Özellikle Suriye’deki iç savaştan sonra tehlikede olan insanlar, hayatlarını güvenceye alabilmek için, Suriye dışına doğru yoğun bir göç dalgası başlatmıştır. Türkiye günümüzde en çok Suriyeli göçmeni barındıran ülkedir. Bunu tetikleyen faktörler ise; Türkiye’nin görece stabil durumudur. Bunun yanında Suriye’yle uzun bir sınır hattına sahip komşu ülkelerden biri ve kültürel, dini ve siyasi yapılanmaların benzer olmasıdır.
Türkiye’ye göç eden Suriyeli sığınmacılar birtakım problemler ile karşı karşıya kalmıştır. Bu problemleri yaratan temel sebeplerden biri ise coğrafi kısıtlamalardan dolayı Suriyeli mültecilerin uzun yıllar boyunca “misafir” statüsünde konumlandırılarak temel hukuki haklara erişimlerinin kısıtlanmış olmasıdır. Bu problemin çözülmesi adına 2014 yılının mayıs ayında “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu” yürürlüğe girmiştir. Aynı yılın ekim ayında kabul edilen “Geçici Koruma Yönetmeliği” ile Suriyeliler geçici koruma statüsüne kavuşmuştur. [4][5] Yönetmelik kapsamındaki yabancılara sağlık, eğitim, iş piyasasına erişim, sosyal yardım ve hizmetler ile tercümanlık ve benzeri hizmetler sağlanmaktadır. Bu yönetmelik, Türkiye’de kendilerine “geçici koruma statüsü” verilen Suriyelilerin bağlı oldukları geçici koruma rejimine bir düzenleme getirmektedir. Suriyeli mültecilerin yasal statüleri, hakları ve alacakları sosyal yardımlar netleştirilmektedir. [4][6] Suriyeli mültecilerin karşı karşıya olduğu bir diğer önemli problem ise temel ihtiyaçlara erişimdir. Bunların başında barınma, beslenme, eğitim, güvenlik, sağlık vb. unsurlar yer alır. Barınma sorunu mülteciler için kurulan kamplardaki problemler ve kamp dışındaki problemler olarak ikiye ayrılmaktadır. Kampların mevcut kapasiteleri mülteci sayısının yüksek olması nedeniyle yetersiz gelebilmektedir. Kamplardaki koşullar Avrupa geneli ile karşılaştırıldığında görece iyi olmasına karşın, kamp kurallarından dolayı mülteciler uyum sorunu yaşamaktadırlar. [7]
Ailesine daha iyi şartlar sağlamak, ekonomik gelir elde etmek ve/veya kan bağı taşıdıkları akrabalarıyla yaşama arzularından dolayı kamp dışında ikamet etmek isteyen pek çok sığınmacı mevcuttur. Fakat yasal çalışma hakları olmaması nedeniyle güvencesiz çalıştırılmaları, kolayca işten çıkarılmaları, ucuz iş gücü olarak sömürülmeleri sebebiyle kamp dışında hayatlarını idame ettirme konusunda ciddi sorunlar yaşamaktadırlar. Bununla birlikte çalıştıkları yerleşim birimlerindeki emek değerinin azalmasına yol açtıkları için yerel işçi sınıfı tarafından hoş görülmeyen veya istenmeyen kişiler konumundadırlar.
Bu yeni sorunların ortaya çıkmasının bir sebebi de yapılan bu zorunlu göçlerin yerel kesim tarafından keyfi yapılmış bir seçim olarak düşünülmesi ve zorunlu göç eden Suriyeli mültecilerin ötekileştirilmesidir. Her birimizin sahip olduğu, doğuştan gelen ve gelecek planlarımızın oluşumunda sınırları belirleyen, temelinde içine doğduğumuz coğrafya ve ailenin yer aldığı bir sosyal statü vardır. Hayati tehlikelerden dolayı ülkelerinden ayrılmak zorunda kalan insanlar, sığındıkları yerlerde de yeni problemlerle yüzleşmektedir. Bu sorunları yaşayan insanlara insancıl, empati içeren ve planlı bir yaklaşım, geçiş sürecinde yaşayacakları sancıları hafifletmek için hayati önem taşımaktadır.
Kaynaklar:
[1] http://www.goc.gov.tr/icerik/goc-tarihi_363_380
[2] http://multecihaklari.org.tr/kavramlar/
[3] http://www.goc.gov.tr/files/files/goc_terimleri_sozlugu.pdf
[4] Muzaffer, K.O.Ç., İbrahim Görücü ve Nihat AKBIYIK. “Suriyeli Sığınmacılar ve İstihdam Problemleri.” Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 5.1 (2015): 63-94.
[5] https://www.setav.org/5-soru-surgun-ile-savas-arasinda-suriyeli-multeciler/
[6] http://www.ikv.org.tr/images/files/Akademik-Perspektif-Aralik-2014_30-35(1).pdf
[7] http://www.orsam.org.tr/eski/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/201452_189tur.pdf
